HABER: Batuhan DÜKEL / KAMERA: Dursun ALKAYA
(ANKARA) –“ABD Başkanı Donald Trump‘ın, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’dan Eskişehir’in Beylikova ilçesindeki nadir toprak elementlerinin rezervlerini isteyeceği” iddiası gündeme getirildi. Maden Mühendisleri Odası Başkanı Ayhan Yüksel, Beylikova’daki nadir toprak elementlerinin, 694 milyon ton ile Çin’den sonra dünyada keşfedilmiş en büyük rezerv olduğunu vurgulayarak, “Bu rezervlerin kıskançlıkla korunup ülke sanayisine hammadde sağlaması için dikkatli bir şekilde kullanılması gerekiyor” dedi.
ABD’nin New York kentinde toplanan Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na katılan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 25 Eylül 2025’te ABD Başkanı Donald Trump ile görüşecek. İddiaya göre; görüşmede havacılık, savunma ve uzay sanayisi, biyomedikal, otomotiv gibi alanlarda kullanılan nadir toprak elementlerinin keşfedildiği Eskişehir’in Beylikova ilçesindeki rezervler ele alınacak ve Trump bu rezervleri isteyecek. ABD’nin Ankara Büyükelçisi Thomas Barrack’ın da daha önce Türkiye’nin henüz tam işletilmeyen nadir toprak elementleri yataklarını “stratejik fırsat” şeklinde tanımladığı konuşması da yeniden gündeme getirildi.
İddiaların ardından Eskişehir’in Beylikova ilçesindeki madenler merak konusu oldu. TMMOB Maden Mühendisleri Odası Başkanı Ayhan Yüksel, Beylikova’da bulunan nadir toprak elementleri rezervi ve stratejik önemine ilişkin ANKA Haber Ajansı’na konuştu.
Yüksel, Beylikova’da bulunan rezervlerin 1970’li yıllarda keşfedildiğini ancak günümüz teknolojik gelişmeler nedeniyle rezervlerin öneminin arttığını belirterek, “Beylikova’da bulunan rezervler 1970’li yıllarda bulunmuştu. Ancak o günkü teknoloji ile çok kullanım alanı olmadığı için henüz değerli olmaya başladı. Çünkü madenlerin bir özelliği var: Gelişen teknoloji ile birlikte bugün maden olabilen bir şey yarın maden olamayabilir, ekonomik ve teknolojik nedenlerden dolayı veya bugün maden olan da yarın tersine dönüşebiliyor” ifadelerini kullandı.
Beylikova’daki nadir toprak elementlerinin, 694 milyon ton ile Çin’den sonra dünyada keşfedilmiş en büyük rezerv olduğunun altını çizen Yüksel, “Buradaki mineraller nadir toprak elementleri. Geçmiş Enerji Bakanı tarafından da açıklandı. 694 milyon ton nadir toprak elementi içinde barit ile florit ile birlikte. Bu Çin’den sonra en büyük rezerv olarak kayıtları geçmiş durumda. Bundan sonraki yapılacak aramalar bu rakamların değişmesine de sebep olabilir” dedi.
Rezervin işleme sürecine ilişkin bilgi veren Ayhan Yüksel, “Buradaki 694 milyon tonun içerisinde barit ile florit madeni ilk etapta flotasyon yöntemi ile alınacak. Nadir toprak elementleri, oksitleri dediğimiz neodimyum, seryum, paladyum gibi dört mineral de bunun içinde ek olarak toryum ve uranyum da var. Bunlar konsantre olarak elde edildikten sonra daha sonra solvent extraction dediğimiz yöntemle gelişen teknolojiye de kullanılması gerekiyor” diye konuştu.
“Enerjinin depolanmasında önemli görevler üstleniyor”
Yüksel, nadir toprak elementlerinin her sektörde kullanılan enerji depolama alanında ve özellikle elektrikli otomobillerin üretimi ve kullanımı sürecinde aktif rol oynadığını belirterek, şu bilgileri verdi:
“Son yıllarda fosil yakıtların terk edilmeye başlanması, fosil yakıtların bir gün biteceği endişesiyle enerjide yeni alternatif kaynaklar aranmaya başlandı. Biliyorsunuz yenilenebilir enerjisi, güneş enerjisi, rüzgar enerjisi, nehirler üzerine kurulan HES’ler gibi. Bu teknolojiler aranmaya başlandı ve bu teknolojilerde en çok yaşanan sorun da enerjinin depolanma sorunu. Bu nadir toprak elementleri, enerjinin depolanmasında önemli görevler üstleniyor. Ayrıca alternatif enerji üretme kaynakları olarak da alternatif enerjilerin yani elektrikli otomobillerin kullanımında da, üretilmesinde de çok önemli roller üstlenecek bir şekilde. Bu nedenle dünya bu nadir toprak elementleri üzerine büyük bir çalışma yapmakta.”
“Nadir toprak elementi araması ve akabinde de işletmeciliği artacaktır”
Başkan Yüksel, teknolojinin gelişmesiyle dünyada nadir toprak elementleri rezervi arayışı konusunda bir yarış başladığını ifade ederek, “Herkes yeni kaynaklar aramakta çünkü bu teknolojilerin gelişimiyle birlikte kaynak ihtiyacı oluştu. Bu kaynakların yenilerini bulmak amacıyla bütün dünyada aramalar yapılıyor. Türkiye’de bulunan şu andaki aşamadaki rezerv bu, ama ileride daha farklı rezervler de bulunabileceğini, özellikle lityum aramalarının çok yoğunlaştığını duymaktayız. Dünyada da Türkiye’de de nadir toprak elementi araması ve akabinde de işletmeciliği artacaktır” değerlendirmesini yaptı.
“İleride istesek ithal bile edemeyebiliriz”
Trump’ın Erdoğan’dan, Beylikova’da bulunan bu rezervleri isteyeceği iddialarının gündeme geldiğini, ABD Başkanı Trump’ın, daha önce de Ukrayna savaşında oradaki madenlerle ilgili görüşmelerinin basına yansıdığını hatırlatan Yüksel, şöyle konuştu:
“Açık ve seçik bu madenlerin işletme hakkını Amerika hükümetine, Amerikalı şirketlere istiyor. Bu son günlerde de Türk medyasına da yansıdığı üzere bu kaynakların da isteneceği konusunda duyumlar alıyoruz. Bu kaynaklar Türk sanayisi gelişiminde çok önemli kaynaklar olacaktır. Mesela biz nedimyumu şu anda Türkiye’de işleyebiliyoruz. Bundan mıknatıs elde edebiliyoruz. Bu mıknatıslarla elektrik motorları yapabiliyoruz ve bu elektrik motorları da şu anda pek çok alanda kullanıldığı gibi yeni teknoloji olan elektrikli otomobillerde de kullanılıyor. ve biz bunu şu anda dışarıdan ithal ediyoruz. Oysa yakında bu kritik ham maddelerle ilgili pek çok strateji geliştirilecek. Devletler bazı kritik ham maddelerin ihracatını yasaklayacak, ithalatında güvenilir kaynaklar arayacak. ve bizim sanayimizin de şu an buna ihtiyacı var. Bu nedenle bu kaynakların kıskançlıkla korunması gerektiğini düşünüyoruz çünkü madenler milyonlarca yılda oluşan kaynaklardır ve yenilenemeyen kaynaklardır. Bugün ihtiyacımız olmasa bile bu kaynaklara teknolojimizin yetersiz olduğu alanlarda ileride mutlaka ihtiyaç olacaktır. Eğer ki bunlar zaten nadir toprak elementlerinin birçoğu zaten Avrupa Birliği ülkelerinin, Amerika’nın, Rusya’nın, Çin’in kritik ham maddeler politikalarının içerisinde yer alıyor. Bu nedenle ileride istesek de ithal bile edemeyebiliriz. Bu nedenle bu rezervlerin kıskançlıkla korunup ülke sanayisine hammadde sağlaması için dikkatli bir şekilde kullanılması gerekiyor.”
“Bölgede pilot tesis kuruldu”
Yüksel, Beylikova’daki nadir toprak elementleri rezervlerinin işletmesinin Eti Maden İşletmeciliğinde olduğunu, bölgede bir pilot tesisin kurulduğunu ifade etti. Bu pilot tesiste yılda 1200 ton rezerv işlemesi yapılacağını ancak henüz bir işleme yapılmadığını, yalnızca laboratuvar ortamında çalışmaların sürdüğünü bildiren Yüksel, şunları kaydetti:
“Şu anda oranın ruhsatı Eti Maden İşletmeleri Kamu Kurumu’na ait. Onlar işletiyorlar. Onlar şu aşamada flotasyon için bir pilot tesis kuruldu. Bu çalışmalar bildiğimiz kadarıyla laboratuvar ortamında konsantre elde edilmesi sağlandı. Ancak pilot tesisin planlaması bildiğim kadarıyla yıllık 1200 ton/yıl. Ama henüz bu aşamaya geçilmedi. Laboratuvarda elde edildi ancak pilot tesiste elde edilemedi. Ancak flotasyondan sonra konsantre elde ediliyor ve konsantre şekilde satılması, pazarlanması bizim sanayimiz için yetmiyor. Yurt dışına ham madde olarak satılmasını da çok doğru bulmuyoruz. Flotasyondan sonra nadir toprak elementleri oksitlerinin içerisinde bulunan dört element ile birlikte toryum ile uranyumun ayrıştırılması gerekiyor. Bunun için de solvent extraction dediğimiz bir zenginleştirme yöntemi var. Eti Maden şu anda o teknolojik çalışmaları geliştirmeye çalışıyor. İkinci aşamada, o geliştirilecek ve nadir toprak elementleri, oksitleri alt başlıklarına ayrılacak ondan sonra da ülke sanayisine hizmete sunulması gerekiyor.”
Cumhurbaşkanı Erdoğan Kabine toplantısında müjdeyi vermişti
Eskişehir Beylikova’daki rezerv, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, 27 Haziran 2022’deki Kabine Toplantısı’nda yaptığı açıklamanın ardından 2022’de gündemine gelmişti. Erdoğan, toplantıda “müjde” vereceğini belirterek, “Eskişehir Beylikova, dünyanın Çin’den sonraki ikinci büyük rezerv alanıdır. Şimdi burada ilk etapta yıllık 1200 ton cevher işleyecek bir üretim tesisi kuruyoruz” dedi.
Ardından Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, 1 Temmuz 2022’de, Beylikova’da, havacılık, savunma, uzay sanayi, biyomedikal gibi alanlarında kullanılan nadir toprak elementleri keşfinin yapıldığı sahada inceleme yaptı. Bakan Dönmez, “Yıllık 570 bin ton cevheri işleyeceğiz. Bu işlenen cevherden 10 bin ton nadir toprak oksidi elde edeceğiz. Ayrıca yine 72 bin ton barit, 70 bin ton florit, 250 ton toryum ki özellikle toryumun altını çizmek istiyorum, yeni nükleer teknolojilerde yeni yakıt olarak önümüze büyük fırsatlar, imkanlar sunacak bir elementten, madenden bahsediyoruz. Yine bu sahamızın içerisinde 250 ton toryum üretilebilir hale gelecek” açıklamasını yaptı.
Pilot tesis 1200 ton cevher işleme kapasitesine sahip
Çin’deki Bayan Obo sahasından sonra 694 milyon ton nadir toprak elementleri rezerviyle dünyadaki ikinci büyük saha olduğu açıklanan Beylikova sahasında, 2011-2017 yıllarında yapılan çalışmalar sonucunda 694 milyon ton rezerve ulaşıldı, cevherin işleneceği pilot tesisin montaj çalışmaları da tamamlandı. Beylikova Florit, Barit ve Nadir Toprak Elementleri İşletme Müdürlüğü bünyesinde yürütülen çalışmalar kapsamında, pilot tesisin yıllık 1200 ton cevher işleme kapasitesine sahip olduğu belirtiliyor.
Toryum da işlenecek
Tesiste, florit, barit, lantan, seryum, neodimyum gibi nadir toprak elementinin yanı sıra toryum da işlenecek. Tesiste işleyerek elde edilecek elementler, yüksek teknoloji ürünlerde kullanılan yeşil enerji dönüşümünde, savunma sanayisinde, lazer, güdüm sistemlerinde, her türlü elektronikte kullanılacak.
