ABD Başkanı Donald Trump’ın bugün Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev ve Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan’ı Beyaz Saray’da ağırlayacağı görüşmede, gündemdeki en önemli konulardan birinin Zengezur Koridoru olması bekleniyor.
Azerbaycan lideri Aliyev, 2025’in başında yaptığı bir açıklamada “Dört yıldan uzun bir süredir bunun [Zengezur Koridoru] müzakereler yoluyla çözülmesini istiyoruz. Daha ne kadar beklememiz gerekecek ve neden?” demişti.
Ermenistan lideri Paşinyan ise “Bakü’ye resmi olarak, bölgedeki ulaşım bağlantılarını açmayı hedefleyen Barış Kavşağı adlı bir proje sunduklarını, bunun dışında gündemlerinde başka bir proje olmadığını” söylemişti.
Fakat aradan geçen aylarda, ABD’nin girişimleriyle iki ülke arasındaki müzakereler hızlandı ve Reuters ajansı, iki ülkenin bugünkü görüşmede Zengezur Koridoru hakkında bir anlaşma da imzalayacağını yazdı.
Peki Azerbaycan’ı ulaşım yollarıyla Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne ve devamında Türkiye’ye bağlamayı hedefleyen Zengezur Koridoru projesiyle ilgili neler biliniyor? Projeye bölge ülkeleri nasıl yaklaşıyor?
Proje nedir?
Ermenistan’ın en güneyinde yer alan eyalet, Syunik adını taşıyor.
Azerbaycan’da ise bu bölge için Zengezur ismi kullanılıyor.
Bu bölgenin doğusunda Azerbaycan, güneyinde İran, batısında ise Azerbaycan’a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti yer alıyor.
Zengezur Koridoru projesi ise bu bölgeden açılacak kara ve demiryolu ulaşımıyla Azerbaycan’ı doğrudan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ne bağlamayı hedefleyen projenin adı.
Daha geniş anlamda ise proje Azerbaycan’ı doğrudan Türkiye’ye bağlamayı amaçlıyor.
Azerbaycan ve Ermenistan arasında projeyle ilgili mutabakat var mı?
2020 yılındaki 2. Dağlık Karabağ Savaşı, Rusya’nın arabuluculuğunda imzalanan bir sona ermişti.
Anlaşmanın 9. maddesinde Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan arasında ulaşım yollarının açılması öngörüldü. Bu maddede şu ifadelere yer verildi:
“Bölgedeki tüm ekonomi ve ulaşım bağlantıları açılacaktır. Ermenistan Cumhuriyeti; insanların, araçların ve malların her iki yönde engelsiz hareketini organize etmek için Azerbaycan Cumhuriyeti’nin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasındaki ulaşım bağlantılarının güvenliğini garanti eder.”
Metinde ayrıca, “Tarafların mutabakatı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni Azerbaycan’ın Batı bölgelerine bağlayan yeni ulaşım bağlantılarının inşası gerçekleştirilecektir” cümlesi yer aldı.
Azerbaycan bu madde ile iki ülkenin Zengezur Koridoru konusunda anlaşmış olduğunu öne sürdü.
Ermenistan ise ulaşım yollarının açılmasını desteklediğini ancak bu maddede Zengezur adının kullanılmadığı gibi Bakü’nün talep ettiği şekliyle bir koridor projesinden de bahsedilmediğini belirtti.
Azerbaycan 2023’teki son askeri operasyonuyla, 20 Eylül’de Dağlık Karabağ’da kontrolü ele geçirdi.
Dağlık Karabağ’daki Ermeni ayrılıkçılar, silah bırakmayı ve Bakü yönetimiyle “bölgenin Azerbaycan’la yeniden entegre olması” için görüşmeler yapmayı kabul etti.
Ermenistan, kontrolüne daha fazla imkan veren “Barış Kavşağı” adlı alternatif bir proje öneriyor.
Girişim, Hazar Denizi’ni Akdeniz’e ve Basra Körfezi’ne bağlayarak Ermenistan, Türkiye, Azerbaycan, İran ve Gürcistan arasında ticaret, enerji ve insan akışını kolaylaştırmak için önemli ulaşım ve iletişim altyapısı yatırımları öngörüyor.
Son olarak 7 Ağustos’ta Reuters ajansı, ABD yönetiminden kaynaklara dayandırdığı haberinde tarafların koridor konusunda uzlaştığını, adının Trump Uluslararası Barış ve Kalkınma Koridoru olacağını, yönetiminin uzun süreliğine ABD’ye verileceğini ve ABD’ye bu koridorun inşaat ve yönetimini taşeron şirketlere verme hakkının tanınacağını yazdı.
İran projeye neden karşı çıkıyor?
İranlı yetkililer ise dönem dönem yaptığı açıklamalarla projeyle ilgili kaygılarını gündeme getiriyor.
Tahran başından beri Kafkaslar’da “jeopolitik değişiklikler” istemediğini belirterek .
İran, koridorun Ermenistan’a doğrudan kara erişimini kesebileceğinden endişe ediyor.
Eylül 2024’te İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi projeyle ilgili, İran’ın komşu ülkelerinin sınırlarında herhangi bir değişikliğin ülkesi için kırmızı çizgi anlamına geldiğini ve “tümüyle kabul edilemez” olduğunu söyledi.
Arakçi’nin tepkisi, Rusya’nın Azerbaycan ve Ermenistan arasında bir barış anlaşması üzerinde mutabakatın sağlanması ve karadan bir koridor açılmasına yönelik çalışmalar konusunda “iletişimin açık tutulmasından” yana olduğunu açıklamasından sonra geldi.
Rusya, Azerbaycan ve Nahçıvan arasında genel olarak yeni ulaşım yolları açılmasını destekliyor.
İran da son dönemde Rus yetkililerinin açıklamalarını Moskova’nın Zengezur koridoru için Azerbaycan’a destek verdiği yönünde yorumluyor.
Türkiye’den son açıklama ne?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip ERdoğan konuyla ilgili son açıklamasını 21 Temmuz 2025’te yaptı.
Erdoğan “Zengezur Koridoru sadece Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye’ye değil bölgedeki diğer ülkelere de fayda sağlayacak” dedi ve ekledi:
“Biz bu hattı aynı zamanda jeoekonomik boyutu itibarıyla son derece önemli bir konu olarak görüyoruz.
“”Nitekim, bu hat bölgemizin ötesindeki coğrafyaları da birbirine bağlayacak ve ticareti canlandıracaktır. Bu hattın bir anlaşmazlık kaynağı değil, bir mutabakat simgesi haline gelmesi temel beklentimizdir. Bu sayede bölge iş birliğinin galebe çaldığı bir refah alanı olacaktır.”
Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Uraloğlu ise 26 Aralık 2024’te yaptığı açıklamada, tarafların uzlaşmasının ardından koridorunun inşasının dört yılda tamamlanabileceğini söylemişti.
Aliyev ve Paşinyan son açıklamalarında neler söyledi?
İlham Aliyev, 19 Temmuz’da Şuşa Global Medya Forumu’nda yaptığı açıklamada Zenzegur koridorunun ilk dönemlerindeki kapasitesinin 15 milyon ton kargo olacağını belirtti ve ülkesinin sınırlarını Ermenistan ve İran ile bağlayacak demiryolu hattı inşaatının neredeyse tamamlandığını belirtti. Aliyev hattın Azerbaycan tarafının gelecek yıl bahar aylarında tamamlanacağını belirtirken, Ermenistan’ın koridorun açılışını engellemeye devam etmesi halinde bir transit ülke olma şansının sıfıra yaklaşacağı ve bu yüzden hem nakliyat hem de siyasi anlamda daha derin bir tecride gireceği uyarısında bulundu.
Aliyev’in sözlerine yanıt veren Paşinyan’ın sözcüsü Nazeli Baghdasaryan 21 Temmuz’da yaptığı açıklamada Ermenistan’ın egemenliğinin altını oyacak herhangi bir talebi görüşmediğini ve görüşmeyeceğini belirtti.
Sözcü “Transit yük de dahil Ermenistan’a giren tüm ürünler ve insanlar zorunlu gümrük ve sınır denetiminden geçmeli” diye de ekledi.
